Wyższe ceny skupu ziaren kakao (farmgate prices) wraz z działaniami Fairtrade mają pozytywny wpływ na dochody rolników uprawiających kakao w Wybrzeżu Kości Słoniowej.

Fairtrade International opublikowało wyniki badania „Assessing Cocoa Farmer Income: The household income of cocoa farmers in Côte d’Ivoire and strategies for improvement” („Ocena dochodów rolników uprawiających kakao: dochody gospodarstw domowych rolników w Wybrzeżu Kości Słoniowej i strategie ich poprawy”) zrealizowanego przez Impact Institute.

Fairtrade regularnie prowadzi badania dotyczące dochodów gospodarstw domowych rolników kakaowych w Wybrzeżu Kości Słoniowej. Trzecie badanie – po przeprowadzonych w 2017 i 2020 roku – kontynuuje cel monitorowania dochodów rolników i weryfikowania skuteczności działań Fairtrade.

• Badanie objęło 704 gospodarstwa z 31 spółdzielni rolniczych z certyfikatem Fairtrade w Wybrzeżu Kości Słoniowej.
• Liczba rolników żyjących w skrajnym ubóstwie spadła z 58 proc. w 2017 r. do 17 proc. w 2024 r. – oznacza to poprawę o ponad 40 punktów procentowych w ciągu siedmiu lat.
• Jak wynika z prognoz przy obecnej cenie skupu 24 proc. rolników prawdopodobnie osiągnie dochód wyższy niż poziom living income*, a kolejne 50 proc. będzie blisko tego poziomu.

*Living income to dochód pozwalający na utrzymanie, który jest liczony dla danego regionu z uwzględnieniem lokalnych kosztów życia: mieszkania, wyżywienia, edukacji, opieki zdrowotnej.

Pełna wersja badań jest dostępna w języku angielskim

Analiza porównawcza zmian dochodów gospodarstw rolnych korzystających z systemu Fairtrade

W badaniach porównano wyniki z 14 spółdzielni rolniczych z certyfikatem Fairtrade, które były również objęte analizą w poprzednich edycjach badania w roku: 2017 i 2020 r. Stwierdzono, że w latach 2020–2024 rolnicy na prawie wszystkich poziomach dochodów odnotowali wzrost zarobków.

Co istotne, liczba rolników żyjących w skrajnym ubóstwie w tej próbie spadła z 36 proc. w 2020 r. do 17 proc. w 2024 r. – czyli o 19 punktów procentowych. Zmiana ta jest jeszcze bardziej widoczna w porównaniu z badaniem z 2017 r., które wykazało, że 58 proc. rolników żyło w skrajnym ubóstwie – oznacza to poprawę o ponad 40 punktów procentowych w ciągu siedmiu lat. 9 proc. gospodarstw domowych osiągnęło dochód powyżej poziomu zapewniającego godne życie, co stanowi spadek z 15% w 2020 roku z powodu zmian w grupie rolników o najwyższych dochodach.

Łącznie 51% gospodarstw domowych żyje za więcej niż wynosi próg ubóstwa. 42% osiągało dochody powyżej progu ubóstwa, ale poniżej poziomu dochodu wystarczającego na godne życie, a dodatkowe 9% zarabiało na poziomie dochodu zapewniającego godne życie lub więcej.

Poniższy wykres i tabela przedstawiają porównanie dochodów rolników z Wybrzeża Kości Słoniowej w roku 2020 i 2024 (EUR/rok)

Wyższe ceny skupu ziaren kakao to wyższe dochody rolników

Zlecone przez Fairtrade i przeprowadzone przez Impact Institute badanie wieloetapowe pokazuje, jak kluczową rolę w dochodach rolników odgrywa cena.

Na podstawie wcześniejszych badań z 2017 i 2020 r. naukowcy przeprowadzili ankiety wśród ponad 700 gospodarstw rolnych należących do 31 organizacji producenckich w 2024 r. Dane zebrane w okresie od kwietnia 2023 do marca 2024 r. posłużyły następnie do modelowania dochodów rolników, uwzględniając najnowsze wartości kosztów produkcji, plonów i cen.

Cena kakao wzrosła ponad dwukrotnie między kwietniem 2023 r. a kwietniem 2025 r. Analiza wykazała, że odsetek rolników osiągających dochód pozwalający na godne życie (living income) potroi się z 7 proc. do 24 proc. W tym samym czasie odsetek rolników żyjących w skrajnym ubóstwie ma spaść z 26 proc. do 7 proc. Założenia te uwzględniają obecny poziom cen za ziarno kakaowe.

Rolnicy widzą w cenach Fairtrade i szkoleniach wsparcie dla stabilności dochodów

Rolnicy podkreślili, że Premia Fairtrade – dodatkowa kwota wypłacana ponad cenę sprzedaży i przeznaczana na projekty rozwojowe – przyczyniła się do większej stabilności dochodów dzięki poprawie dostępu do edukacji, mieszkań i opieki zdrowotnej dla ich rodzin.

Wskazali również, że szkolenia Fairtrade pomogły w udoskonaleniu upraw kakao, a także technik zbioru, przetwarzania i przechowywania ziaren, co przełożyło się na wyższe plony i lepsze zarobki.

„Rolnicy mówią nam, że wyższe ceny skupu w połączeniu z premiami Fairtrade naprawdę robią różnicę”

— powiedziała Mariasole Petti, konsultantka ds. analiz wpływu w Impact Institute i współautorka badania.

„Nasza analiza to potwierdza, pokazując, że te środki podnoszą dochody gospodarstw domowych i dają rolnikom większą swobodę inwestowania w swoje gospodarstwa oraz dywersyfikowania źródeł dochodów. Ta odporność ekonomiczna ma kluczowe znaczenie, by społeczności uprawiające kakao mogły stawić czoła wyzwaniom związanym ze zmianami klimatycznymi, szkodnikami i chorobami.”

Postęp w kierunku bardziej szczegółowego zrozumienia czynników wpływających na dochody rolników

Inne wskaźniki z badania pokazują jednak bardziej złożony obraz sytuacji rolników zajmujących się uprawą kakao z Wybrzeża Kości Słoniowej. Rolnicy odczuwają skutki inflacji, zmian klimatu oraz niedoboru siły roboczej, czynników ograniczających pozytywne efekty spodziewane w wyniku wzrostu cen.

Na przykład badanie wykazało, że średni plon z hektara wzrósł nieznacznie między 2020 a 2024 rokiem: z 625 do 650 kilogramów. Jednocześnie jednak średnia powierzchnia gospodarstw i areał upraw kakao zmniejszyły się, co może oznaczać, że dzięki mapowaniu geolokalizacyjnemu pomiary są obecnie dokładniejsze, a poprawę plonów należy interpretować ostrożnie.

W rzeczywistości badanie wykazało również, że łączna produkcja kakao na gospodarstwo domowe spadła o 29% w latach 2020–2024 (z 2 743 kg do 1 952 kg), a średnie koszty produkcji wzrosły o 16%, z 179 euro za hektar w 2020 r. do 207 euro w 2024 r.

Zmienne takie jak wielkość gospodarstwa i areału upraw, koszty, plony i ceny są kluczowymi czynnikami wpływającymi na osiąganie dochodu pozwalającego na godne życie i stanowią podstawę do ustalania przez Fairtrade tzw. cen referencyjnych pozwalających na utrzymanie gospodarstwa domowego (Living Income Reference Prices) dla kakao i innych produktów.

Analiza korelacji przeprowadzona przez badaczy dostarczyła wglądu w wzajemne powiązania tych czynników. Na przykład, choć większe areały upraw kakao korelują z wyższymi dochodami, to zyski z hektara maleją wraz ze wzrostem powierzchni plantacji, ponieważ koszty – w tym koszty pracy – rosną proporcjonalnie.

Badanie to, przeprowadzone w momencie, gdy Fairtrade realizuje trzyetapowy plan wzmocnienia modelu cen referencyjnych dla kakao, wniesie istotny wkład w proces przeglądu międzysektorowego i dalsze uczenie się branży.

Po raz pierwszy w historii analiza objęła również dochody dzierżawców (sharecropperów), dostarczając branży cennych informacji o szczególnie wrażliwej grupie producentów kakao. Wyniki wykazały, że średni dochód dzierżawcy jest znacznie niższy niż dochód właściciela ziemi, a większość dzierżawców żyje w skrajnym ubóstwie. Obecnie standardy Fairtrade wymagają, aby organizacje producenckie prowadziły ewidencję dzierżawców i zapewniały istnienie pisemnych umów między nimi a właścicielami ziemi w ramach członkostwa.

„To ważne potwierdzenie, że wyższe ceny skupu rzeczywiście mają istotny wpływ na sytuację rolników”

— powiedział Jon Walker, starszy doradca ds. kakao w Fairtrade International.

„Jednak musimy nadal mierzyć i analizować, w jaki sposób rolnicy poprawiają plony w obliczu presji klimatycznej, a także lepiej rozumieć zależności między wielkością gospodarstwa i wielkością rodziny, które – jak pokazuje badanie – mają ogromne znaczenie dla tego, czy dochód gospodarstwa pozwala na godne życie.”

Zdjęcie wyróżniające: Rolnicy z Wybrzeża Kości Słoniowej podczas suszenia ziaren kakao, fot. Mohamed Aly Diabatae