Ruch Sprawiedliwego Handlu opiera się na kilku wspólnych zasadach, które mogą być realizowane na różne sposoby. Dwie organizacje, które reprezentują odmienne podejścia do Sprawiedliwego Handlu, opracowały na kanwie tych reguł zestawy weryfikowalnych standardów. IFAT wypracował standardy, które muszą spełniać organizacje Sprawiedliwego Handlu. Natomiast Fairtrade International stworzyło system certyfikacji Fairtrade, oparty na standardach produkcji i wymiany handlowej w odniesieniu do konkretnych produktów.

Najważniejsze zasady Sprawiedliwego Handlu

• Uczciwa cena, jaką otrzymują producenci za swoje produkty - jej wysokość powinna być zawsze ustalana z uwzględnieniem lokalnych uwarunkowań, przy udziale producentów i innych zainteresowanych stron
• powinna pokrywać koszty zrównoważonej ekologicznie i społecznie produkcji

Bezpieczne i oparte na zasadach szacunku praktyki handlowe

• krótki czas oczekiwania na zapłatę
• możliwość prefinansowania, jeśli wymaga tego sytuacja
• bezpośrednie relacje pomiędzy producentami a organizacjami handlowymi
• skracanie łańcucha pośredników

Sprawiedliwe płace i odpowiednie warunki socjalne

• płace na plantacjach, gdzie produkuje się towary na zasadach Sprawiedliwego Handlu, powinny zapewniać pracownikom i ich rodzinom wystarczające środki na utrzymanie
• bezpieczne, nie zagrażające zdrowiu warunki pracy
• wolność zrzeszania się
• równe płace w przypadku kobiet i mężczyzn
• niewykorzystywanie pracy dzieci, zgodnie z Konwencją o Prawach Dziecka oraz na podstawie lokalnego prawa

Demokratyczne zarządzanie organizacją producencką

• producenci powinni powołać i stopniowo wzmacniać demokratyczną organizację producencką (np. spółdzielnię, stowarzyszenie rolników, związek zawodowy pracowników)
• decyzje powinny być podejmowane wspólnie, w sposób demokratyczny i transparentny

Dążenie do zwiększania niezależności producentów

• długofalowym celem Sprawiedliwego Handlu jest takie wsparcie drobnych producentów, aby w przyszłości mogli prowadzić opłacalną działalność także poza ruchem i być konkurencyjnymi na rynku krajowym bądź światowym

Podnoszenie wiedzy i świadomości konsumentów

• zadaniem organizacji Sprawiedliwego Handlu jest także edukacja i zwiększanie świadomości konsumentów w zakresie podejmowania etycznych wyborów konsumenckich, dostarczanie im informacji o producentach, ich produktach oraz warunkach, w jakich powstały

Terminy

W literaturze często pojawiają się zwroty „Fairtrade”, „Fair Trade”, „Sprawiedliwy Handel” a także „fair trade” i „sprawiedliwy handel”. Oto różnice między nimi:

• „Fairtrade” – określa najbardziej znany na świecie system certyfikacji produktów w ramach Sprawiedliwego Handlu będący własnością Fairtrade International.
• „Fair Trade” – jest to pojęcie szersze znaczeniowo od „Fairtrade” i odnosi się do całego ruchu Sprawiedliwego Handlu, włączając w to poszczególne organizacje oraz systemy certyfikacji organizacji i produktów, w tym Fairtrade International.
• „Sprawiedliwy Handel” – polskie tłumaczenie zwrotu „Fair Trade”, używane zamiennie z angielskim oryginałem.
• „fair trade” pisane małymi literami oznacza uczciwość (justice), sprawiedliwość w relacjach handlowych i nie musi się odnosić wyłącznie do wyżej wymienionych ruchu, organizacji i systemów certyfikacji
• „sprawiedliwy handel”, czasem „uczciwy handel” – polskie tłumaczenie zwrotu „fair trade” w szerokim rozumieniu.

Określenie „Sprawiedliwy Handel” (lub „Fair Trade” pisane oddzielnie) odnosi się więc do całej idei rozwoju globalnego Południa poprzez wymianę handlową na specjalnych zasadach, korzystniejszych niż zasady na rynku międzynarodowym. Może dotyczyć zarówno oznakowanych, jak i nieoznakowanych produktów i działalności różnych organizacji na tym polu.

Jako przykład można podać ATO (Alternative Trading Organizations – organizacje Sprawiedliwego Handlu), czyli wszystkie organizacje prowadzące handel na warunkach umożliwiających producentom z globalnego Południa rozwój i wyjście z ubóstwa. Należy do nich m.in. Gepa, El Puente, Cafedirect, Tradicraft, Divine Chocolate. Istnieją również sieci i federacje zrzeszające organizacje Sprawiedliwego Handlu, takie jak EFTA (European Fair Trade Association), COFTA (Cooperation for Fair Trade in Africa) czy NEWS! (Network of European Worldshops).

Największa sieć to WFTO (World Fair Trade Organization, wcześniej znane jako IFAT – International Federation for Alternative Trade i International Fair Trade Association), która zrzesza 300 organizacji, w tym innych sieci i zrzeszeń, a także instytucji oraz firm wspierających Sprawiedliwy Handel w 70 krajach na całym świecie. Ma szerokie spektrum działalności – jest platformą kontaktu i informacji, promocji (m. in. organizuje Światowy Dzień Sprawiedliwego Handlu), a także zabiera głos w imieniu ruchu Sprawiedliwego Handlu na forum publicznym i międzynarodowym. WFTO tworzy własne standardy Sprawiedliwego Handlu, spisy dobrych praktyk w ramach których wszystkie zaangażowane podmioty (zarówno producenci, tworzone przez nich spółdzielnie, jak i wyspecjalizowani importerzy, dystrybutorzy) spełniają kryteria i zasady Sprawiedliwego Handlu. Od 2004 r. przyznaje swoim członkom Fair Trade Organization Mark – znak organizacji Sprawiedliwego Handlu.

Cztery największe sieci Sprawiedliwego Handlu na świecie: Fairtrade Labelling Organizations International (obecnie Fairtrade International), WFTO, NEWS!, EFTA utworzyły FINE – nieformalną platformę współpracy, zajmującą się koordynacją i harmonizacją działań sieci członkowskich, w tym lobbingiem na rzecz Sprawiedliwego Handlu.

Termin „Fairtrade” pisany jednym słowem jest używany dla określonego systemu certyfikacji i oznaczania produktów Sprawiedliwego Handlu zarządzanego przez Fairtrade International (FLO Int. – Fairtrade Labelling Organizations International, e.V.). Powstał on w wyniku stowarzyszenia się organizacji z różnych krajów w organizację parasolową FLO, utworzoną w celu harmonizacji ruchu. FLO opracowała międzynarodowy znak certyfikacyjny Fairtrade, aby ujednolicić oznaczenia nadawane produktom (audytu dokonuje niezależna organizacja FLO-CERT GmbH). Ze względu na wypracowaną rozpoznawalność wcześniejszych oznaczeń, w niektórych krajach międzynarodowy znak FAIRTRADE wprowadzany jest stopniowo (stąd można spotkać powyższy znak w połączeniu z nazwą Max Havelaar).

Produktem Sprawiedliwego Handlu jest produkt oznaczony certyfikatem potwierdzającym, że wytwórca wypełnia przy jego produkcji standardy weryfikowane w ramach systemów certyfikacji Fairtrade, Naturland Fair, Fair for Life lub EcoCert Fair Trade, lub jest dostarczany przez certyfikowane Organizacje Sprawiedliwego Handlu (członków World Fair Trade Organization).

Organizacje Sprawiedliwego Handlu w różnych krajach, w tym Inicjatywy Licencjonujące prowadzą szereg ciekawych działań zwiększając świadomość obywateli na temat sytuacji i problemów mieszkańców krajów Globalnego Południa oraz promując produkty Sprawiedliwego Handlu wśród konsumentów. Aby dowiedzieć się więcej o działaniach Fundacji „Koalicja Sprawiedliwego Handlu” – Fairtrade Polska, kliknij sekcję „Zaangażuj się”.

Na stronach internetowych poszczególnych organizacji znajdują się regularnie aktualizowane informacje o Sprawiedliwym Handlu i systemie Fairtrade skierowane do różnych grup odbiorców (dzieci i młodzieży, konsumentów, przedsiębiorców itd.). Są tam dostępne bazy danych miejsc, w których można kupić produkty Fairtrade w danym kraju, jak również spisy licencjonowanych producentów. Udostępniają one także opracowane materiały promocyjne i informacyjne w postaci poradników, broszur, raportów, filmów, ulotek, plakatów.

Wiele Inicjatyw (np. Fairtrade Foundation, Max Havelaar France) współpracuje z lokalnymi grupami działania oraz zajmuje się szkoleniem edukatorów, którzy promują zasady Sprawiedliwego Handlu w swoich szkołach, parafiach, w sklepach etc. TransFair-Minka (Luksemburg) oferuje szkołom warsztaty edukacyjne o Sprawiedliwym Handlu, podczas których uczniowie mogą zrobić własną czekoladę i poznać zasady rządzące rynkiem kakao. Wiele organizacji udostępnia gotowe scenariusze lekcji o Sprawiedliwym Handlu.

Duże znaczenie mają wydarzenia popularyzujące Sprawiedliwy Handel. Co roku w każdą drugą sobotę maja w ponad 70 krajach obchodzony jest Światowy Dzień Sprawiedliwego Handlu (World Fair Trade Day). Od kilku lat także w Polsce organizowane są w ten dzień pokazy filmów, debaty, festiwale, pikniki i inne ciekawe działania.

W wielu krajach na przełomie lutego i marca odbywają się dwutygodniowe imprezy – Fairtrade Fortnight zapoczątkowane przez Fairtrade Foundation (Wielka Brytania). W Niemczech organizowany jest Banana Day. Na imprezy te składają się festyny, pikniki, pokazy filmów, wystawy, konkursy, wycieczki i inne atrakcje. Fairtrade Fortnight łączy lokalnych kampanierów, wolontariuszy, organizacje członkowskie, partnerów handlowych i media, podkreślając istniejący już stopień poparcia dla Sprawiedliwego Handlu w społeczeństwie i zwiększając jego zasięg.

Niektóre organizacje prowadzą także wyspecjalizowane kampanie, w ramach których różne instytucje i miejsca mogą uzyskać oficjalny tytuł Fairtrade. Np. TransFair-Minka wspiera powstawanie Stref Sprawiedliwego Handlu a belgijski Max Havelaar – Ulic Sprawiedliwego Handlu.

Fairtrade Foundation realizuje kilka programów, w ramach których wspiera, promuje i zaopatruje w materiały informacyjne lokalne grupy działania, które mogą ubiegać się o tytuły:

• Miast Fairtrade
• Uczelni Wyższych Fairtrade
• Szkół Fairtrade
• Wspólnot Wyznaniowych Fairtrade (kościoły, synagogi i meczety).

Każdy z tych programów wiąże się z osiąganiem celów ustanowionych przez Fairtrade Foundation. Konkretny tytuł jest przyznawany grupom, którym udaje się osiągnąć wszystkie cele. Służą one nie tylko zwiększaniu sprzedaży i dostępności produktów Fairtrade – w domu, w szkole, w pracy, na uczelni, w ratuszach, parafiach i gminach wyznaniowych itp., ale prowadzą także do lepszego zrozumienia i poparcia dla idei Sprawiedliwego Handlu. Obecnie (listopad 2008 r.) na świecie jest ponad 500 Miast Fairtrade (w tym w Wielkiej Brytanii – 401), a kampanie promujące ten program są prowadzone w 17 krajach, m.in. we Francji, w Belgii, Hiszpanii, we Włoszech, w Irlandii, USA, Australii, Kanadzie, Finlandii i Szwecji.

Więcej informacji

• www.fairtrade.org.uk
• www.fairtrade.org.uk/get-involved/get-involved-in-your-community/communities/
• www.fairtrade.net/de-de.html
• www.fairtrade.net/maxhavelaarfrance-fr.html
• www.oxfam.org.uk/education
• www.bananalink.org.uk
• education.rebootthefuture.org
• www.papapaa.org

Inne ważne kampanie

• Make Chocolate Fair!
• Clean Clothes Campaign
  Międzynarodowa kampania na rzecz „czystych ubrań”. Zrzesza wiele różnych organizacji pozarządowych, niezależnych inicjatyw i związków zawodowych, żeby wspólnie walczyć o prawa osób pracujących w przemyśle odzieżowym (strona w jęz. angielskim)
• Kupuj odpowiedzialnie!
  Kampanie Polskiej Zielonej Sieci zachęcają do ekologicznej i odpowiedzialnej konsumpcji – od 2014 r. osobna organizacja (Fundacja Kupuj Odpowiedzialnie)