Rolnicy zarabiający godnie za owoce swojej pracy to fundament, na którym ponad 30 lat temu zbudowano Fairtrade. Cel jest jasny. Ale wszyscy wiemy, że postęp w jego osiąganiu był bardzo powolny. 

Przykład: załamanie światowych cen kakao w latach 2016–2017. Pomimo wieloletnich rozmów o poprawie warunków życia rolników, ceny kakao spadły o około 40 procent w ciągu jednego sezonu. 

Dramatyczny spadek doprowadził do ruiny rolników z Wybrzeża Kości Słoniowej i Ghany, którzy produkują ponad 60 procent światowego kakao. Już przed załamaniem rolnicy z Wybrzeża Kości Słoniowej i ich rodziny żyli średnio za mniej niż jedno euro dziennie, podczas gdy dochód pozwalający na godne życie wynosił 2,5 euro dziennie. 

„Sektor kakao musi zadać sobie pytanie, czy wysiłki na rzecz zrównoważonego rozwoju podjęte w ostatniej dekadzie przyniosły rzeczywisty efekt” – apelowano w raporcie Cocoa Barometer z 2018 roku w odpowiedzi na załamanie cen. 

Fairtrade dąży do trwałych zmian, wspierając rolników i rozwiązując dysproporcje w sile ekonomicznej w łańcuchach dostaw. Sieć działa na wielu frontach, w tym: 

• wzmacnianie spółdzielni rolniczych,
• opracowywanie cen referencyjnych dla osiągnięcia dochodów pozwalających na godne życie, 
• zwiększanie odpowiedzialności firm skupujących kakao oraz 
• działania rzecznicze w sprawie dochodów pozwalających na godne życie jako prawo człowieka. 

Zwiększanie siły oddziaływania spółdzielni rolniczych

Silne spółdzielnie rolnicze, podobnie jak związki zawodowe i stowarzyszenia, wspierają swoich członków na wiele sposobów. 

Oferują rolnikom szkolenia i doradztwo. Przynoszą korzyści skali, gdzie środki produkcji i usługi są wspólnie nabywane dla wszystkich zrzeszonych rolników obniżając tym samym jednostkowy koszt na gospodarstwo. Wzmacniają również siłę członków, przemawiając w imieniu sektora – do nabywców i rządu.

Standardy Fairtrade wymagają, aby spółdzielnie działały w sposób demokratyczny, niedyskryminacyjny i przejrzysty. Rozwój organizacji rolniczych wspierają również lokalni pracownicy Fairtrade oraz finansowanie w ramach premii Fairtrade. 

Ponadto, kilka programów Fairtrade, takich jak West Africa Cocoa Programme (WACP) w Wybrzeżu Kości Słoniowej, Ghanie i Sierra Leone, ma na celu wzmocnienie spółdzielni rolniczych, aby lepiej służyły swoim członkom – i osiągały postępy w kierunku dochodów pozwalających na godne życie. 

Realizowany przez Fairtrade Africa, program zgromadził ponad 34 000 uczestników szkoleń w 2019 roku. Tematy szkoleń obejmowały analizowanie finansów i prowadzenie księgowości, przywództwo kobiet, dywersyfikację dochodów, produktywność upraw, zwalczanie pracy dzieci i inne aktualne zagadnienia. 

I to działa! W porównaniu z innymi organizacjami rolniczymi, te z większą ilością szkoleń miały lepsze wyniki audytów w zakresie zgodności społecznej, świadomości praw dziecka i unikania szkód dla terenów chronionych. 

Niemniej jednak, ubóstwo nadal istnieje. W 2016 roku tylko 7 procent rolników Fairtrade z Wybrzeża Kości Słoniowej osiągało dochody pozwalające na godne życie, a postęp jest powolny.

Odpowiedzialność w dół łańcucha dostaw

Międzynarodowy handel kakao i jego przetwarzanie jest kontrolowane przez garstkę dużych międzynarodowych korporacji. Ich siła nabywcza i wpływ na ceny są potężne. 

„Jeśli od rolnika wymaga się zmiany większości jego praktyk biznesowych, aby móc sprzedać swój produkt, dlaczego nie można tego samego wymagać od dużych międzynarodowych korporacji?” – czytamy w raporcie Cocoa Barometer z 2020 roku. 

Fairtrade współpracuje z handlowcami i markami – pośrednikami między rolnikami a detalistami. Traderzy, którzy zajmują się certyfikowanymi towarami Fairtrade, muszą przestrzegać kilku jasnych wymagań, na przykład terminowych płatności, przejrzystych warunków umów, odpowiedniego prowadzenia dokumentacji i jasnych warunków prefinansowania. 

Te podstawowe praktyki są ważne jako część wkładu traderów w osiągnięcie dochodów pozwalających na godne życie. Przestrzeganie tych zasad jest monitorowane przez niezależne audyty FLOCERT, a w przypadku wykrycia naruszeń wymagane są działania naprawcze.  

Naruszenia rzeczywiście są często wykrywane. Wśród certyfikowanych traderów kakao Fairtrade na Wybrzeżu Kości Słoniowej, tylko 26 procent nie miało poważnych niezgodności ze standardem Fairtrade w 2018 roku – w porównaniu do 57 procent w 2017 roku. 90 procent tych naruszeń zostało jednak skorygowanych w ciągu dwóch miesięcy od audytu.  

Standardy Fairtrade zachęcają również do długoterminowych relacji biznesowych, aby pomóc rolnikom planować i inwestować w coraz bardziej odpowiedzialną i zrównoważoną produkcję. Ale postęp nie jest szybki. 

„Bardzo trudno znaleźć partnerów korporacyjnych, którzy uznają, że podczas gdy rolnicy zwiększają produktywność i jakość produktów, potrzebne są również uczciwe ceny i stabilne relacje biznesowe” – mówi Carla Veldhuyzen van Zanten, starszy doradca Fairtrade ds. strategii dochodów pozwalających na godne życie. 

„Kiedy marki i detaliści chcą więcej danych i wyższej wydajności w zakresie praw człowieka i ochrony środowiska od rolników w swoich łańcuchach dostaw, muszą podzielić się odpowiedzialnością” – dodaje.

Na szczęście niektóre marki są gotowe do konkretnej współpracy z rolnikami. Tony’s Chocolonely zobowiązało się do zakupu całego kakao po cenie zapewniającej godny dochód (tzw. Living Income Reference Price). Producent lodów Ben & Jerry’s zgodził się płacić ceny ustalone przez rząd Wybrzeża Kości Słoniowej plus premię Fairtrade i dodatkowe 600 000 dolarów w ciągu następnego roku dla 5 000 rolników kakao z Wybrzeża Kości Słoniowej.

Dochód pozwalający na godne życie jako prawo człowieka

Niemniej jednak, zmiany te dzieją się zbyt wolno. Firmy i rządy bardzo rzadko są pociągane do odpowiedzialności za płacenie zaniżonych stawek. Rynkowa zmienność cen surowców wciąż nie pozwala uzyskiwać stabilnych dochodów.

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka odnosi się do prawa do zarabiania na życie w artykule 23 i prawa do godnego standardu życia w artykule 25. 

Jednak to wyraźnie niewystarczające. Dochód pozwalający na godne życie powinien być wyraźnie uznany za prawo człowieka. Jest to kluczowe dla godnego standardu życia w krajach, gdzie systemy zabezpieczenia społecznego są bardzo słabe. Ponadto brak dochodów pozwalających na godne życie napędza inne naruszenia praw człowieka, takie jak złe odżywianie, zły stan zdrowia, praca dzieci i degradacja środowiska.