W 2014 roku audyt społeczny w spółdzielni Belize Sugar Cane Farmers Association (BSCFA) z certyfikatem Fairtrade wykazał, że dwoje dzieci pracowało na farmach i nie uczęszczało do szkoły.  

Standardy Fairtrade zabraniają zatrudniania osób poniżej 15 roku życia i wykonywania pracy, która zakłóca naukę. Takie przypadki są traktowane jako praca dzieci niezgodna ze standardami, nawet jeśli prawo krajowe na to pozwala. 

Odkrycia te spowodowały sześciomiesięczne zawieszenie spółdzielnie BSCFA przez Fairtrade, ograniczając ilość certyfikowanego cukru Fairtrade, jaką stowarzyszenie mogło sprzedać nabywcom podczas wdrażania działań naprawczych. Był to potencjalnie ogromny cios dla około 5 000 rolników, ich rodzin i gospodarki regionu. 

Początkowo rolnicy stawiali opór. Mimo że belizeński cukier od lat znajdował się na liście Departamentu Pracy Stanów Zjednoczonych w sprawie towarów produkowanych przez dzieci lub w wyniku pracy przymusowej, rolnicy początkowo nie powiązali zawieszania z tym, co działo się w ich społecznościach. W końcu nie złamali belizeńskiego prawa dotyczącego pracy dzieci, które pozwala na zatrudnianie 14-latków.  

Po intensywnym i ukierunkowanym szkoleniu przez Fairtrade International i UNICEF, rolnicy BSCFA zrozumieli zarówno ryzyko biznesowe, jak i ryzyko dla ich społeczności, jeśli nie zmierzą się z problemem.  

W odpowiedzi BSCFA podjęło stanowcze działania. Spółdzielnia zdecydowała się wykorzystać premię Fairtrade do wdrożenia dwóch rodzajów systemów monitorowania pracy dzieci: jednego dla działań na poszczególnych farmach, drugiego dla całych społeczności. Członkowie spółdzielni rolniczej nalegali również, aby samorządy i lokalne organizacje pozarządowe współpracowały w ramach podnoszenia wiedzy.  

„Nie chcieliśmy zrobić tylko minimum z tego, co wymagane, aby odzyskać nasz certyfikat,” powiedział Leonardo Cano, były przewodniczący BSCFA, dodając, „chcieliśmy promować prawa dzieci i młodzieży.”  

Chociaż to podejście oparte na prawach jest wciąż w trakcie realizacji, wydaje się, że przynosi efekty. Niezależna ocena pokazuje, że społeczności i decydenci w Belize wykazują się głębszym zrozumieniem problemu pracy dzieci i większym zaangażowaniem w jego rozwiązywanie.  

Podejście BSCFA jest również zgodne z oczekiwaniami określonymi w Wytycznych ONZ dotyczących biznesu i praw człowieka: tam, gdzie dochodzi do naruszeń, firmy pracują nad naprawą sytuacji i zminimalizowaniem ryzyka jej powtórzenia.

Problem globalny

Pomimo dekad kodeksów postępowania firm, polityki zerowej tolerancji i zakazów pracy dzieci, MOP szacuje, że około 114 milionów dzieci jest zaangażowanych w pracę na roli, która jest dla nich szkodliwa lub zakłóca ich naukę.  

Przyczyny są liczne, ale głównym powodem jest ubóstwo wynikające m.in. z zaniżonych cen za surowiec. Nie ma szybkich rozwiązań dla mnóstwa wyzwań, przed którymi stoją drobni rolnicy i pracownicy. Przykładami takich problemów są nierówności ekonomiczne, dyskryminacja, ubóstwo, ograniczone możliwości edukacyjne, niewiele szans na dobrą pracę, ekstremalne naciski rynkowe i słabe wsparcie i nadzór rządowy.  

Dodajmy do tego obawę przed utratą biznesu, jeśli zostanie odkryta praca dzieci, a przejrzystość łańcucha dostaw może wydawać się obciążeniem, a nie szansą.  

Trzcina cukrowa jest jednym z największych i najbardziej złożonych łańcuchów dostaw płodów rolnych. Z uprawy cukru żyje około 100 milionów ludzi na całym świecie. Dzieci często są nieopłacanymi pomocnikami, wykonując nawet zadania klasyfikowane jako niebezpieczne, takie jak stosowanie chemikaliów czy ręczne zbiory z użyciem ostrych narzędzi.

W kierunku należytej staranności opartej na prawach człowieka

Wspomniane wyzwania sprawiły, że Fairtrade opracowało rozwiązania, które wykraczają daleko poza wymagania formalne i audyty. Na przykład Latynoamerykańska i Karaibska Sieć Producentów Fairtrade (CLAC) współpracuje z drobnymi rolnikami w ramach pięciostopniowego procesu należytej staranności, który zaczyna się od podnoszenia świadomości i ukierunkowanych ocen ryzyka, a kończy na przyjęciu polityki ochrony dzieci i szczegółowych protokołów monitorowania.  

Przykładem mogą być warsztaty podnoszące świadomość rolników, na których uczestnicy definiują, jakie zadania mogą być niebezpieczne dla dzieci, podobnie jak spotkania partycypacyjne, na których dzieci rysują i omawiają problem z własnej perspektywy.  

„CLAC mocno wierzy, że prawa i dobro dzieci są wspólną odpowiedzialnością rodzin, społeczności, organizacji producentów, firm i rządów państw,” mówi Marike de Peña, członek komitetu ds. zgodności społecznej CLAC. „Dlatego z uznaniem witamy wszystkie partnerstwa wielostronne, które mają na celu wspólne wysiłki na rzecz wyeliminowania pracy dzieci,” dodaje.  

Od 2011 roku standard Fairtrade dla organizacji drobnych rolników zachęca te organizacje, które zidentyfikowały ryzyko pracy dzieci, do opracowania i wdrożenia „Systemu Kontroli Wewnętrznej”, który pomaga tym organizacjom nadzorować i monitorować warunki pracy. 

Ponadto, flagowy system monitorowania i naprawy Fairtrade International oparty na społeczności i uwzględniający młodzież został pilotażowo wdrożony w wielu obszarach produkcji wysokiego ryzyka, obejmujących kakao, wanilię, kwiaty, złoto i kawę. Pierwsza wersja została opracowana w 2012 roku i jest oparte na prawach, które grupy producentów wybierają, aby znaleźć, naprawić i zapobiec pracy dzieci, pracy przymusowej i/lub przemocy ze względu na płeć.

Sukcesy i wyzwania w Belize

Belizeńskie organizacje producentów trzciny cukrowej Fairtrade kontynuują walkę z pracą dzieci. BSCFA nawiązało współpracę z lokalną organizacją pozarządową, szkołą kształcącą rolników, UNICEF-em i rządami na szczeblu krajowym i okręgowym.  

Program cieszy się szerokim poparciem rolników i młodzieży ze stowarzyszenia. Niezależna ocena programu BSCFA z 2019 roku wykazała zwiększoną świadomość problemu pracy dzieci w poszczególnych grupach wiekowych.  

„Zaangażowanie jest natychmiastowe, starsi ludzie, młodzi ludzie,” powiedział jeden z respondentów. „Nie trzeba tak dużo tłumaczyć, wystarczy, że zaangażują się w działania związane z mapowaniem społeczności. Wtedy otrzymujemy dużo informacji zwrotnych.” Dzięki programowi BSCFA: 

• opracowało i opublikowało zobowiązanie i politykę dotyczącą pracy dzieci i ochrony dzieci; 
• zmapowało miejsca ryzyka w społeczności; 
• zatrudniło miejscową młodzież do monitorowania postępów i przeszkoliło ich w zakresie podnoszenia świadomości, oceny ryzyka i monitorowania przy użyciu ankiet domowych i działań w społeczności;
• wsparło dostęp do środków zaradczych w indywidualnych przypadkach pracy dzieci; 
• oraz lobbowało rząd i Izbę Handlową i Przemysłową w Belize, aby priorytetowo traktować prawnie wiążący krajowy system monitorowania i naprawy problemu pracy dzieci.