Iedereen in de keten draagt verantwoordelijkheid als het gaat om ontbossing, niet alleen de boeren. Daarom zorgen de Fairtrade standaarden voor een eerlijke verdeling van die verantwoordelijkheid. Samen met Satelligence helpen we boeren en werknemers om hun eigen data te verzamelen en begrijpen. Zo kunnen ze risico’s inschatten en actie ondernemen wanneer dat nodig is.

Data en informatie zijn onmisbaar om risico’s op ontbossing in beeld te brengen en producten terug te kunnen leiden naar waar ze zijn verbouwd. Dit wordt steeds belangrijker, onder andere door de eisen van de Europese ontbossingsverordening (EUDR). Fairtrade ondersteunt boeren met duidelijke richtlijnen over welke gegevens nodig zijn en in welk format.

Voor koffie en cacao gelden Fairtrade standaarden waarin zaken als geolocatie, monitoring, risicobeoordeling en actieplannen zijn opgenomen. Boeren worden ondersteund bij het beperken van ontbossingsrisico’s en onafhankelijke controle via FLOCERT zorgt voor extra betrouwbaarheid.

Als boeren genoeg verdienen, hebben ze ruimte om te investeren in hun toekomst en in het beschermen van bossen. Een boer kan niet groen doen, als hij rood staat. 

Dankzij de Fairtrade minimumprijs en premie kunnen coöperaties bijvoorbeeld overstappen op andere, duurzamere gewassen of hun eigen biologische mest maken. Dat levert meer op en geeft zekerheid.

Ook helpt Fairtrade boeren met slimme oplossingen om bossen te behouden. Denk aan klimaatbestendige landbouw en agroforestry, waarbij bomen en gewassen samen groeien, goed voor de natuur én de oogst.

Boeren weten als geen ander hoe belangrijk bossen zijn. Maar met lage prijzen, droogte en andere uitdagingen is het niet makkelijk om bossen te beschermen. Daarom zet Fairtrade zich, samen met boeren, in voor meer steun, middelen en aandacht. Zodat de zorg voor bossen niet volledig op hun schouders terechtkomt.

De Fairtrade netwerken ondersteunen koffie- en cacao-organisaties bij het verzamelen van nauwkeurige locatiegegevens in het juiste format. Dat is nodig om te voldoen aan de eisen van de EUDR.

Dankzij onze samenwerking met Satelligence krijgen Fairtrade boeren gratis toegang tot actuele informatie over ontbossingsrisico’s via satellieten. Met hun risicorapporten kunnen ze handelspartners laten zien dat ze verantwoord en duurzaam werken.

Bedrijven kunnen gebruikmaken van de Fairtrade Risicokaart om risico’s op ontbossing beter te beoordelen en documenteren.

Door Fairtrade producten te kiezen, help je de oorzaken van ontbossing aan te pakken. Dat doen we met betere prijzen, extra ondersteuning voor boeren en strenge standaarden die risico’s verkleinen. Zo maakt jouw keuze écht verschil voor mensen én bossen.

Bedrijven tonen aan dat ze voldoen aan de EUDR door eerst due diligence uit te voeren naar de herkomst van hun producten. Die informatie leggen ze vast in een due diligence statement en sturen ze op naar de EU. Vervolgens moeten ze een risicobeoordeling uitvoeren op basis van de EUDR-criteria en de beschikbare informatie over hun leveranciers. Tot slot moeten bedrijven maatregelen nemen om geconstateerde risico’s te beperken.

Fairtrade sourcing kan helpen bij de risicobeoordeling en het treffen van risicobeperkende maatregelen. Maar geen enkele vrijwillige duurzaamheidsstandaard is op zichzelf voldoende bewijs dat een bedrijf voldoet aan de EUDR.

Door Fairtrade-producten in te kopen, kunnen bedrijven ondersteuning krijgen bij vier belangrijke verplichtingen:

1. Verzamelen van geolocatiegegevens: Fairtrade ondersteunt boerenorganisaties bij het verzamelen van betrouwbare en complete geolocatiegegevens.

2. Monitoren van ontbossing: Via de samenwerking met Satelligence ontvangen koffie- en cacaoboeren risicodata over mogelijke ontbossing – kosteloos. Deze informatie kunnen ze delen met hun handelspartners.

3. Uitvoeren van risicobeoordelingen: Bedrijven kunnen gebruikmaken van de Fairtrade Risicokaart om risico’s beter te identificeren en te beoordelen.

4. Toepassen van risicobeperkende maatregelen: Fairtrade-producten dragen bij aan risicobeperking via hogere prijzen, boerenondersteuning en extra eisen in de Fairtrade-standaarden.

De regionale Fairtrade netwerken helpen koffie- en cacaoboeren en werknemers te begrijpen wat er nodig is om aan de eisen te voldoen. Fairtrade heeft hiervoor ook stap-voor-stap hulpmiddelen ontwikkeld.

Zo werkt het proces: Boerenorganisaties verzamelen de geolocatiegegevens van hun leden en leveren deze aan via het bestaande rapportageplatform FairInsight. Fairtrade International voert vervolgens controles uit en stuurt de gegevens terug als er aanpassingen nodig zijn. Zodra de data zijn gecorrigeerd en opnieuw ingediend, worden ze geüpload naar het Satelligence-platform, waar ze gebruikt worden om een waarschuwingsrapport over ontbossingsrisico’s te maken.

Bij Fairtrade staat het eigenaarschap van data door boeren centraal. Zowel de gecorrigeerde geolocatiegegevens als het rapport worden via FairInsight teruggestuurd naar de boerenorganisatie. Die kan zelf beslissen met wie ze de gegevens en rapporten deelt. Ook kunnen ze een toestemmingsformulier invullen waarmee Fairtrade International namens hen de rapporten mag delen met handelspartners.

In deze dynamische periode ligt de prioriteit bij het ondersteunen van Fairtrade boeren en werknemers. We zorgen dat zij over de juiste informatie beschikken om te delen met hun handelspartners, zoals geolocatiegegevens en de resultaten van ontbossingsmonitoring.

Het eigenaarschap van data ligt bij de boeren. Zowel de gecorrigeerde geolocatiegegevens als het risicorapport worden teruggestuurd naar de boerenorganisatie via het FairInsight-platform. Zij kunnen zelf kiezen of ze deze informatie delen met hun handelspartners. Ook kunnen ze toestemming geven aan Fairtrade International om het rapport namens hen te delen met commerciële partners.

Handelaren en inkopers zijn zelf verantwoordelijk voor het verkrijgen van de benodigde informatie bij de boerenorganisaties waarvan zij inkopen, en voor het doorgeven daarvan binnen de keten. Onze ervaring leert dat boerenorganisaties vaak belang hechten aan langdurige relaties met hun afnemers, en bereid zijn samen te werken aan het voldoen aan de regelgeving.

Ben je handelaar en wil je de geolocatiegegevens van jouw leverancier opvragen? Neem dan rechtstreeks contact op met de boerenorganisatie om te zien hoe ver zij in het proces zijn en of er ondersteuning nodig is.

Nog niet. We zoeken momenteel naar een aanpak die enerzijds transparantie biedt aan bedrijven die informatie nodig hebben voor hun due diligence, en anderzijds het recht op privacy van boeren respecteert. Veel organisaties zijn namelijk nog bezig met het verzamelen van hun geolocatiegegevens en het publiceren van een onvolledige lijst zou hen onterecht kunnen benadelen.

Tot nu toe heeft Fairtrade International geen plannen om de geolocatiegegevens die via handelaren worden aangeleverd, te delen met andere partijen binnen de handelsketen.

Satelligence heeft toegang tot data van klanten die gebruikmaken van hun diensten. Maar de data van in kaart gebrachte boerderijen blijft eigendom van de klant, en Satelligence mag deze gegevens dus niet delen met anderen.

Volgens de Fairtrade Handelaar Standaard voor cacao zijn handelaren verplicht om geolocatiegegevens te delen met Fairtrade. Op dit moment analyseren we deze data nog niet actief of delen we die door met Satelligence, omdat de focus ligt op het ondersteunen van boeren en werknemers. Wel gebruiken we de gegevens van handelaren om ze te vergelijken met de data van de boerenorganisaties, zodat we fouten kunnen opsporen en corrigeren.

Het verzamelen en valideren van kwalitatieve geolocatiegegevens is intensief werk. Onder aansturing van onze producentennetwerken in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied, Afrika en de Aziatisch-Pacifische regio heeft Fairtrade al meer dan €700.000 ingezet om dit mogelijk te maken. Ook partners zoals GIZ (de Duitse organisatie voor internationale samenwerking) leveren hieraan een belangrijke bijdrage. Toch geven onze netwerken aan dat er per boerenorganisatie gemiddeld €5.000 tot €15.000 nodig is voor het verzamelen van de data – afhankelijk van regio en groepsgrootte.

Zodra een boerenorganisatie geldige geolocatiegegevens heeft ingediend bij Fairtrade, duurt het momenteel ongeveer vier weken voordat ze een risicorapport ontvangen van Satelligence. Door aankomende updates in het Satelligence-platform zal deze doorlooptijd binnenkort korter worden.

We volgen de voortgang stap voor stap. Heb je vragen over een specifieke organisatie? Neem dan contact op met je nationale Fairtrade-organisatie.

Volgens de Fairtrade-standaarden kunnen handelaren boerenorganisaties rechtstreeks of via een partnerschap ondersteunen. Dat kan bijvoorbeeld door financiering, het delen van data, het aanbieden van trainingen, het faciliteren van samenwerkingen of belangenbehartiging. (Zie hiervoor onder andere de voorwaarden 3.4.4 in de Fairtrade Cacao Standaard, 3.1.5 in de Fairtrade Koffie Standaard en 3.3.2 en 3.3.3 in de Fairtrade Handelaar Standaard.)

Vooral kleinere bedrijven hebben vaak niet de middelen om zelfstandig maatregelen te treffen. Daarom kunnen zij deelnemen aan een Fairtrade-programma.

Een belangrijk uitgangspunt van het programma “Protecting forests with fairness” is dat bedrijven kunnen investeren in ondersteuning voor boeren en werknemers – en dat deze investering vervolgens meetelt als bewijs van naleving van de Fairtrade-standaarden.

Onder de EUDR mogen producten zonder ontbossing niet worden vermengd met producten waarbij wél sprake is (geweest) van ontbossing. Productvermenging is alleen toegestaan als álle onderdelen van de batch aantoonbaar voldoen aan de EUDR-eisen.

Bedrijven moeten dus van alle boerderijen waarvan ze producten inkopen – bijvoorbeeld cacao – over de juiste informatie beschikken, zoals geolocatiegegevens. Als een deel van de cacao in een batch niet voldoet aan de EUDR en het niet mogelijk is dit te scheiden van compliant cacao, dan wordt de héle batch als non-compliant beschouwd.

Het is aan de commerciële partner om te kiezen welk traceerbaarheidsmodel zij toepassen: van fysieke scheiding tot het inkopen van producten met alleen EUDR-compliant cacao, of het toepassen van massabalans. Een certificering, zoals Fairtrade, kan het productieproces of de productiekosten die bedrijven met hun leveranciers afspreken niet veranderen.

Binnen Fairtrade zijn er verschillende traceerbaarheidsmodellen die helpen om te voldoen aan de EUDR:

• Identiteit behouden: producten kunnen in dit model volledig worden herleid naar de producentenorganisatie of zelfs de individuele boer. Deze methode is (nog) niet expliciet opgenomen in de Fairtrade-standaarden, maar kan op vrijwillige basis worden toegepast. Voor Fairtrade-koffie is dit model op dit moment al vaak mogelijk.
• Fysiek gescheiden (segregated): twee typen producten – bijvoorbeeld Fairtrade en niet-Fairtrade of EUDR-compliant en non-compliant – blijven tijdens de hele keten strikt gescheiden. Voor Fairtrade-koffie is fysieke scheiding verplicht. Voor cacao is het een optie.
• Massabalans: voor sommige producten is het toegestaan om Fairtrade en niet-Fairtrade volumes te mengen tijdens de verwerking. De ingekochte en verkochte hoeveelheden onder Fairtrade-voorwaarden worden daarbij streng geregistreerd en geverifieerd. Alleen het deel dat daadwerkelijk als Fairtrade is ingekocht, mag ook zo worden gelabeld. Massabalans is alleen toegestaan voor cacao, rietsuiker, vruchtensap en thee – producten waarbij de ketens wereldwijd complex zijn. Voor Fairtrade-cacao is dit momenteel het meest gebruikte traceermodel.
• Herleidbaarheid tot aan de boerderij (first mile traceability): de Fairtrade Cacao Standaard stelt als eis dat cacao herleidbaar moet zijn tot de boerderij waar het vandaan komt (voorwaarde 2.1.4). Daarnaast moet Fairtrade-cacao fysiek gescheiden blijven van niet-Fairtrade cacao tot het moment van export (voorwaarde 2.1.5). Deze laatste eis geldt vanaf 1 januari 2025. Dat betekent dat handelaren vanaf dan geen gebruik meer mogen maken van massabalans vóór het exportpunt.

Boerenorganisaties hebben van Fairtrade International een e-mail ontvangen met uitleg over het proces. Via de FairInsight-tool hebben zij toegang tot een eigen Nextcloud-map, waarin ze hun data kunnen uploaden, feedback krijgen als er aanpassingen nodig zijn, en documenten kunnen downloaden – zoals richtlijnen en templates voor het monitoren van ontbossing.

Voor hulp bij het voorbereiden en indienen van de gegevens kunnen boerenorganisaties terecht bij hun eigen regionale Fairtrade-netwerk.

Fairtrade International coördineert de veilige overdracht van data van en naar Satelligence, zodat er een analyse van het ontbossingsrisico gemaakt kan worden.

Voor meer informatie, inclusief handleidingen en video’s in meerdere talen, kun je onze resourcepagina bezoeken of contact opnemen met je Fairtrade-producentennetwerk.

Volgens de Fairtrade-standaarden zijn gecertificeerde koffie- en cacaoboerenorganisaties verplicht om hun geolocatiegegevens aan te leveren bij Fairtrade. Het verzamelen van deze gegevens is de verantwoordelijkheid van de organisatie zelf.

Ook monitoring is verplicht binnen de Fairtrade Cacao- en Koffiestandaarden. Dit maakt deel uit van de risicobeoordelingen die boerenorganisaties moeten uitvoeren. De analyse van Satelligence wordt gedeeld met de organisatie, zodat zij deze kunnen gebruiken als onderdeel van hun beoordeling. Daarnaast staat het hen vrij om – indien gewenst – extra monitoringdiensten in te schakelen.

FLOCERT-auditors gebruiken uitsluitend de analyses van Satelligence om te controleren of boerenorganisaties voldoen aan de eisen rond ontbossing en risicobewaking. Rapporten van andere bronnen kunnen wel als aanvullende documentatie worden gebruikt, bijvoorbeeld wanneer er twijfels zijn over een melding.

De reden dat FLOCERT voorrang geeft aan de analyses van Satelligence, is om de controleprocedure zoveel mogelijk te standaardiseren.

Wanneer Satelligence een risico op ontbossing vaststelt, ontvangt de boerenorganisatie hierover een waarschuwingsrapport. De organisatie kan het signaal vervolgens verifiëren op locatie – dit noemen we “ground truthing” – om vast te stellen of het risico gegrond is.

Om te voldoen aan de Fairtrade-standaarden, moet de boerenorganisatie leden die sinds de vastgestelde grensdatum betrokken zijn geweest bij ontbossing, uitsluiten van het lidmaatschap van de organisatie.

• Fairtrade risicokaart - inzicht in mensenrechten en milieu risico’s op wereldwijde grondstoffen 

• Fairtrade impactkaart - informatie over Fairtrade projecten en onderzoeken, plus landspecifieke data over Fairtrade producenten en verkoop sales

• Protecting forests with Fairtrade and the EUDR
• Protecting forests with Fairtrade coffee
• Protecting forests with Fairtrade cocoa
• Including smallholders in EU action to protect and restore the world’s forests (2021, co-author)
• An EU strategic framework for working with countries to achieve deforestation-free production (2023, co-author)

• The effect of Fairtrade on forest protection and deforestation prevention (2024)